الگوی خدمات حکومتی امام علی (ع) ، یگانه تاریخ

امام علي (ع) در طول پنج سال حكومت خود به‌رغم فشارهاي سياسي داخلي و خارجي و وقوع جنگ‌هاي طاقت‌فرسا كه تا زمان شهادت حضرتش ادامه داشت، خدمات متعددي را در جامعه اسلامي بنيان فرمود كه در تاريخ اسلام بي سابقه‌است
خدمات علمي و فرهنگي
ساخت اولين مدرسه اسلامي در «صفه» كه در آن تدريس هم مي‌كرد. (حضرت علي(ع) در زمان حكومتش از سوي دانشگاه جندي‌شاپور براي تدريس ادبيات، طب و علوم ديگر به ايران (خوزستان) دعوت شد اما به‌دليل وقوع جنگ، اجابت اين دعوت ميسر نشد
انجام معالجات پزشكي و درمان بيماري‌هاي جذام و امراض داخلي و همين‌طور آموزش طريقه ضد عفوني كردن
تدوين قرآن و اعراب گذاري آن
بنيان‌گذاري علم تجويد قرآن به‌منظور نيكو خواندن، نيكو فهميدن و نيكو فهماندن كتاب آسماني اسلام
بنيان‌گذاري علم نحو براي درست خواندن قرآن و اسناد ديني براي غير عرب زبانان
آموزش ستاره‌شناسي و جهت‌يابي در شب (در اولين مرحله در مسير سپاه اميرلمؤمنين(ع) در جنگ صفين در راه «جلولا» و نهاوند براي لشكريان آموزش داده شد
براي اولين‌بار استفاده از روشنايي جيوه براي كار كردن در شب (كه اولين‌بار براي ساخت كشتي در شب مورد استفاده قرار گرفت
تدريس زبان‌هاي خارجي ـ پارسي ساساني و سرياني ـ و آموزش خط پهلوي
تدريس فلز شناسي
آموزش مديريت (هركس را كه براي اداره قسمتي از كارهاي حكومتي و دولتي به مأموريتي مي‌فرستاد مي‌بايستي قبلاً دوره آموزشي مديريت را گذرانده باشد. اين مدرسه در مدينه قرار داشت
طرح روش تدريس
ترجمه كتب علمي (كتاب «قراباذين»، اثر دانشمندان ايراني دانشگاه جندي‌شاپور، را حضرت از زبان پارسي به عربي ترجمه كرد و راه ترجمه كتب غير عربي براي عرب زبانان گشوده شد
شناخت تاريخ ملل ديگر(تاريخ ايران

خدمات اجتماعي
تشكيل اولين بانك اسلامي بدون ربا
حسابداري دقيق مالي و ايجاد منظم‌ترين وزارت دارايي ( در «بيت‌المال مسلمين» در زمان حكومت علي(ع) هر روز بيلان كار حاضر بود و همه مستمري‌بگيران پرونده مخصوص داشتند
شهرسازي ( در حومه شهر مدينه شهري تازه ساخته شد
تأسيس آسياب آبي (بسياري از مردم تا قبل از آن نان نخورده بودند
ساخت حمام
احداث جاده شوسه ( بين مكه و جده
تهيه سايبان (براي استراحت فقرا
تأسيس چاپارخانه ( بين مدينه و مركز جنگ كه براي آن 400 شتر به‌كار گرفته شدند
طرح رفع اختلاف طبقاتي در جامعه
اولويت انجام امور افراد به ترتيب مراجعه؛ چه افراد عادي و چه شخصيت‌هاي حكومتي و سفراي خارجي
رسيدگي به معيشت غير مسلمانان در حوزه حكومت اسلامي
ساخت «سيل بر»ء
سازماندهي نظام قضايي؛
خود بر قاضي‌القضات نظارت مي‌كرد و قاضي‌القضات حاكم بر ساير قضات بود
تشكيل حوزه‌هاي قضايي مشخص
سازماندهي بررسي كار قضات
برقراري مستمري براي قضات
برقراري كلاس آموزش قضات
سركشي به قضات
استوار ساختن اصول محاكمات حقوقي و جزايي
برشمردن مشخصات «شاهد»ء
حل مشكلات پيچيده قضايي (داوري‌هاي عجيب امام
برقراري مستمري براي فرزندان و خانواده شهدا

خدمات اقتصادي
ساخت بندر (بندر جده در عربستان و اسكله آن
تغيير بذر (بذر گندم را از ايران آورد و در مدينه و طائف كاشت و توسعه داد
حفر قنات
كارهاي عمراني
نظارت ساختماني
بنا كردن نخلستان‌هاي بي‌شمار
تأسيس تعاوني و بانك كشاورزي
پر كردن خزانه مسلمين (اگر در زمان حكومت امام، بيت‌المال بين مسلمانان تقسين مي‌شد به هر نفر 50 هزار دينار زر سرخ مي‌رسيد

خدمات امنيتي، دفاعي و سياسي
برقراري رسم كشيك
ساخت اولين كارخانه كشتي‌سازي در منطقه
ارائه فن رهبري ميدان‌هاي نبرد از راه دور
مطرح كردن قاعده حكومت (در نامه به مالك اشتر
طرح اصول اداري مملكت
صحرا شناسي (براي امور سوق‌الجيشي
تعيين پايگاه حكومتي بر اساس اصول علمي ( انتقال مركز حكومت از مدينه به كوفه و تبيين علل علمي آن توسط امام
تبيين قاعده نظام و سپاهي‌گري
تهيه پاسگاه جنگي، تشكيل شوراي جنگي و طرح جنگ اردويي
ساخت خندق و ساخت منجنيق سه‌طبقه
ساخت دژ جنگي
طرح خراب كردن سد دشمن به‌وسيله كشتي جنگي
فن قلعه‌گيري
اجراي سيستم دايره‌اي يا مربع شكل براي دفاع. ( اين شيوه‌ها را ابتدا رسول اكرم(ص) آموزش دادند
تأسيس نيروي دريايي و توسعه آن
گزارش نويسي جنگي
پل سازي براي عبور لشكر از رودخانه
سنگ‌چين سازي براي پيش‌گيري از تيرهاي دشمن (سنگر سازي

برگرفته از كتاب «علي معيار كمال» اثر مرحوم دكتر رجبعلي مظلومي
به نقل از كتاب «خداوند علم و شمشير» نوشته رودلف ژايگر آلماني